Jak otworzyć dla dziennikarzy archiwa radzieckich organów represyjnych
Doświadczenie projektu Centrum badania ruchu wyzwoleniowego Deconstruction: The Role of Media in Post-Totalitarian Societies. /Rola mediów w posttotalitarnych społeczeństwach/
W celu zachęcania dziennikarzy ukraińskich, polskich, słowackich i czeskich mediów wnioskować o tematy, bohaterów oraz materiały do odtajnionych archiwów radzieckich organów represyjnych w Kijowie zorganizowali szkoleniowy warsztat oraz przygotowali podręcznik. Dzięki publikacjom 25 uczestników projektu w przestrzeni informacyjnej Ukrainy powstali całkowicie nowe tematy, a wiele dziennikarzy i nie fachowców zainteresowali się otwartymi archiwami. Ukraińscy dziennikarzy także mieli okazję popracować w archiwach polskich, czeskich oraz słowackich, a dziennikarzy z tych państw - w archiwach ukraińskich. Opowiadać historie oparte na dokumentach z archiwów okazało się łatwiej, niż zdawało się większości dziennikarzy, którzy nie mieli doświadczenia pracy z tematyką historyczną. Dorobki projektu mogą pomóc szerokiemu gronu dziennikarzy oraz pozostałym obywatelom pracować z archiwami w celu badania zarówno ciekawych dla społeczeństwa tematów jak i własnych historii rodzinnych.
Znajomość historii jest kwestią bezpieczeństwa narodowego. Sfałszowanie zdarzeń przeszłości, zaprzeczanie obiektywnych faktów o działaniu reżimu radzieckiego, kształtowanie zawiadomień propagandy opartych o kłamstwo i na półprawdę o przeszłości - typowe narzędzia Kremla używane zarówno w wojnie hybrydalnej przeciwko Ukrainy jak i w swoich próbach wpływać na społeczeństwa postradzieckie oraz pozostałe społeczeństwa. Podmiana prawdziwej historii Drugiej wojny światowej przez kult Zwycięstwa, zaprzeczanie Wielkiego głodu oraz trywializowanie skali stalinowskich represji, przedstawianie władzy radzieckiej jako źródła dobrobytu oraz rozwoju „niedorozwiniętej i rolniczej" Ukrainy, opisy okrucieństw oraz przestępstw ukraińskich nacjonalistów, a także usprawiedliwianie działań podjętych przez radzieckie służby specjalne, które im przeciwstawiały się - to wszystko można zobaczyć w rosyjskich oraz prorosyjskich ukraińskich mediach, sieciach społecznościowych, usłyszeć w występach polityków. Przeciwstawiać się fałszywej informacji oraz dezinformacji może tylko prawda wsparta dowodami wizualnymi - świadczeniami i dokumentami. W archiwach radzieckich służb specjalnych można znaleźć potwierdzenie dokumentalne tego jak zostały sporządzone i uruchomione w społeczeństwie mity historyczne jak została sfałszowana historia. Dla tego praca z dokumentami z archiwów może pomóc zglajchszaltować zarówno dawne jak i obecne manipulacji
Możliwości do tego po Rewolucji Godności jest o wiele więcej. Dnia 9 kwietnia 2015 roku Rada Najwyższa Ukrainy zaakceptowała tak zwany Dekomunizacyjny pakiet dokumentów. Jeden z nich - Ustawa Ukrainy „O dostępie do archiwów represyjnych organów komunistycznego reżimu totalitarnego lat 1917-1991" (en), która nabrała mocy prawnej dnia 21 maja 2015 roku. Została opracowana przy udziale publiczności w ramach programu Centrum Badań Ruchu Wyzwoleniowego „Otwarte archiwa" przy pomocy wsparcia Międzynarodowej Fundacji „Odrodzenie". Ustawa gwarantuje, że każdy chętny ma możliwość czytać, opracowywać i bezpłatnie kopiować wszystkie dokumenty organów represyjnych sporządzone do 1991 roku. Oprócz krewnych represjonowanych oraz historyków unikalną możliwość dostępu dla niewyczerpanego źródła fabuł oraz historii uzyskali dziennikarzy ukraińskich i zagranicznych mediów.
Możliwości do tego po Rewolucji Godności jest o wiele więcej. Dnia 9 kwietnia 2015 roku Rada Najwyższa Ukrainy zaakceptowała tak zwany Dekomunizacyjny pakiet dokumentów. Jeden z nich - Ustawa Ukrainy „O dostępie do archiwów represyjnych organów komunistycznego reżimu totalitarnego lat 1917-1991" (en), która nabrała mocy prawnej dnia 21 maja 2015 roku. Została opracowana przy udziale publiczności w ramach programu Centrum Badań Ruchu Wyzwoleniowego „Otwarte archiwa" przy pomocy wsparcia Międzynarodowej Fundacji „Odrodzenie". Ustawa gwarantuje, że każdy chętny ma możliwość czytać, opracowywać i bezpłatnie kopiować wszystkie dokumenty organów represyjnych sporządzone do 1991 roku. Oprócz krewnych represjonowanych oraz historyków unikalną możliwość dostępu dla niewyczerpanego źródła fabuł oraz historii uzyskali dziennikarzy ukraińskich i zagranicznych mediów.
Ustawa O dostępie do archiwów KGB
Ustawa gwarantuje, że każdy chętny ma możliwość czytać, opracowywać i bezpłatnie kopiować wszystkie dokumenty organów represyjnych sporządzone do 1991 roku.
Otwarcie archiwów powinno było zostać sensacją narodowego poziomu, ale nie zostało. Media udzielili o wiele więcej uwagi innym bardziej „skandalicznym" nowacjom ustaw dekomunizacyjnych, a mianowicie zakazu symboli radzieckich oraz ponownemu nazwaniu miejscowości. Także uwagę mediów przyciągnęła krytyka ustaw dekomunizacyjnych po stronie naukowców i aktywistów, a mianowicie lewego skierowania, jednak chodziło głównie o inne normy. Otwarcie archiwów nie uległo na tyle agresywnej polityce, oprócz pojedynczych publikacji, dla tego z niniejszego powodu w mediach nie było dyskusji. Paradoksalnie, lecz ten przypadek, gdy manipulacje oraz awantury mogli by przyciągnąć uwagę społeczeństwa do nowej korzystnej możliwości.
Pomimo tego, że Służba Bezpieczeństwa Ukrainy, której są podporządkowane otwarte archiwa radzieckich służb specjalnych oraz Centrum Badań Ruchu Wyzwoleniowego włożyli wiele trudu w celu rozpowszechnienia informacji o otwarciu (i co jest ważne ogólnej dostępności) archiwów, pomysł nie został zaakceptowany przez ludność od razu. W pierwsze lata do archiwów wnioskowali w porównaniu nie wiele dziennikarzy oraz na ogół zainteresowanych obywateli. Liczba wniosków na piśmie do Archiwum SBU wzrosła od 2160 w 2015 do 3530 w 2017 roku, liczba interesantów od 218 do 429 liczba cudzoziemców wśród interesantów zwiększyła się dwukrotnie (od 42 do 94). Lecz niniejsza liczba o wiele mniejsza od oczekiwanej biorąc pod uwagę to, że represji radzieckie zaczepili w ten lub inny sposób miliony rodzin ukraińskich.
Pomimo tego, że Służba Bezpieczeństwa Ukrainy, której są podporządkowane otwarte archiwa radzieckich służb specjalnych oraz Centrum Badań Ruchu Wyzwoleniowego włożyli wiele trudu w celu rozpowszechnienia informacji o otwarciu (i co jest ważne ogólnej dostępności) archiwów, pomysł nie został zaakceptowany przez ludność od razu. W pierwsze lata do archiwów wnioskowali w porównaniu nie wiele dziennikarzy oraz na ogół zainteresowanych obywateli. Liczba wniosków na piśmie do Archiwum SBU wzrosła od 2160 w 2015 do 3530 w 2017 roku, liczba interesantów od 218 do 429 liczba cudzoziemców wśród interesantów zwiększyła się dwukrotnie (od 42 do 94). Lecz niniejsza liczba o wiele mniejsza od oczekiwanej biorąc pod uwagę to, że represji radzieckie zaczepili w ten lub inny sposób miliony rodzin ukraińskich.
ILOŚĆ WNIOSKÓW DO ARCHIWUM
Liczba wniosków na piśmie do Archiwum SBU wzrosła od 2160 w 2015 do 3530 w 2017 roku, liczba interesantów od 218 do 429 liczba cudzoziemców wśród interesantów zwiększyła się dwukrotnie (od 42 do 94)
Chociaż w różnych mediach (BBC Ukraina, „Radio Swoboda", „Historyczna prawda" itp.) zostały przedstawiane rezonansowe publikacje oparte na dokumentach z otwartych archiwów w celu wywołania reakcji łańcuchowej, która skłoniłaby dziennikarzy, badaczy i nie fachowców do aktywnego poszukiwania tych materiałów, potrzebny był impuls.
Stworzenie takiego impulsu podjęło Centrum Badań Ruchu Wyzwoleniowego we współpracy z Międzynarodową Fundacją Wyszehradzką, Ministerstwem Spraw Zagranicznych Holandii i Programem „Transition" Ambasady Republiki Czeskiej organizując międzynarodowy warsztat wymiany doświadczeniem między ukraińskimi, polskimi, czeskimi oraz słowackimi mediami i naukowcami. Do uczestnictwa w projekcie Deconstruction: The Role of Media in Post-Totalitarian Societies zaprosili dziennikarzy ukraińskich oraz zagranicznych chętnych pracować z dokumentami archiwalnymi. Warsztat „Archiwa KGB dla mediów" odbył się w Kijowie w dniach 6-8 lipca 2018 roku. Przygotowywany jest także podręcznik dla dziennikarzy napisany przez wykładowców-lektorów projektu. Zawiera podstawowe informacje o archiwach służb specjalnych na Ukrainie, w Polsce, Słowacji i Czechach, zalecenia, jak szukać dokumentów, jak z nimi pracować, których ekspertów pytać, jak weryfikować informacje w dokumentach archiwalnych oraz jak pisać na ich podstawie materiały dziennikarskie.
Stworzenie takiego impulsu podjęło Centrum Badań Ruchu Wyzwoleniowego we współpracy z Międzynarodową Fundacją Wyszehradzką, Ministerstwem Spraw Zagranicznych Holandii i Programem „Transition" Ambasady Republiki Czeskiej organizując międzynarodowy warsztat wymiany doświadczeniem między ukraińskimi, polskimi, czeskimi oraz słowackimi mediami i naukowcami. Do uczestnictwa w projekcie Deconstruction: The Role of Media in Post-Totalitarian Societies zaprosili dziennikarzy ukraińskich oraz zagranicznych chętnych pracować z dokumentami archiwalnymi. Warsztat „Archiwa KGB dla mediów" odbył się w Kijowie w dniach 6-8 lipca 2018 roku. Przygotowywany jest także podręcznik dla dziennikarzy napisany przez wykładowców-lektorów projektu. Zawiera podstawowe informacje o archiwach służb specjalnych na Ukrainie, w Polsce, Słowacji i Czechach, zalecenia, jak szukać dokumentów, jak z nimi pracować, których ekspertów pytać, jak weryfikować informacje w dokumentach archiwalnych oraz jak pisać na ich podstawie materiały dziennikarskie.
Bezpośrednia praca z dziennikarzami podczas projektu, rozpowszechnianie podręcznika, który może być wykorzystywany przez szerszą grono mediów i zainteresowanych obywateli, a także opublikowanie interesujących oraz ekskluzywnych publikacji opartych na dokumentach archiwalnych, ostatecznie musiało zachęcić więcej mediów i dziennikarzy do odwołania się do tajnych radzieckich archiwów specjalnych w sprawie tematów, bohaterów oraz historii. Jednocześnie materiały tworzone przez polskich, słowackich i czeskich dziennikarzy wykorzystując materiały z archiwum SBU nie tylko zwrócą uwagę tamtejszych badaczy na otwarcie archiwów na Ukrainie, ale także dostarczą prawdziwą informację do odbiorców tych krajów, które (zwłaszcza Polska) również cierpią z powodu antyukraińskich mitów historycznych i fałszywych wiadomości propagandowych, częściowo zainspirowane przez Rosję, częściowo przez własne radykalnie populistyczne siły.
Kto uczył
Do nauczania zaangażowano historyków, archiwistów, dziennikarzy-praktyków i redaktorów, dokumentalistów, dziennikarzy telewizyjnych z Ukrainy, Polski, Czech i Słowacji. Wykładowcami i trenerami międzynarodowego warsztatu zostali:
Wołodymyr Birczak
Kierownik programów akademickich Centrum Badań Ruchu Wyzwoleniowego, Instytutu historii cerkwi Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego, były Zastępca Dyrektora Archiwum SBU
Аnatolij Bondarenko
Zastępca Redaktora Naczelnego і Kierownik Kierunku Infografiki oraz Dziennikarstwa danych strony internetowej Texty.org.ua
Wołodymyr Wiatrowycz
historyk, prezes Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej
Otar Dowżenko
media-ekspert, wykładowca Szkoły dziennikarstwa Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego
Ołeksandr Zinczenko
założyciel i prezenter programu telewizyjnego „Odtajniona historia" na UA: Pierwszy
Wachtang Kipiani
założyciel oraz prezenter telewizyjny programu „Historyczna prawda" na kanale ZIK
Andrij Kohut
Dyrektor Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy
Anna Olijnyk
p.o. Dyrektorki Centrum Badań Ruchu Wyzwoleniowego
Anna Ostapenko
"Alive TV" project coordinator
Iwan Patrylak
Dziekan Wydziału Historycznego Kijowskiego Narodowego Uniwersytetu imienia Tarasa Szewczenki
Olga Popowycz
historyk, Fundacja „Nasz wybór", Polska
Serhii Riabenko
representative of Ukraine in the project International Justice for the Communist Crimes
Natałka Ficycz
prezenterka telewizyjna, autorka projektu „Kult przodków" na Prostym kanale
Štěpán Černoušek
przewodniczący Organizacji Społecznej Gulag.cz Czechy
Michal Šmigeľ
historyk, Uniwersytet im. Mateja Beła, Bańska Bystrzyca, Słowacja
Uczestnicy warsztatu na początku przedstawili koncepcje materiałów, które chcą przygotować przy pomocy zdobytej wiedzy na podstawie dokumentów z archiwów organów represyjnych. Następnie te koncepcje zostały dopracowane w projektach indywidualnych i grupowych, zostały krótko przedstawione przez ekspertów oraz zostały wdrożone. Uczestnicy warsztatu utworzyli także międzynarodowe zespoły, które pracowały nad wspólnymi materiałami. Podczas przygotowywania koncepcji dziennikarze otrzymali pomoc od mentorów - historyków i archiwistów.
Czego uczyli
Jak wyglądają dokumenty archiwalne KGB, jak ich szukać, jak z nimi pracować. Jak sprawdzić informacje z dokumentów służb specjalnych. Analiza konkretnych spraw archiwalnych i dochodzeniowych.
Doświadczenie pracy w archiwach służb specjalnych Słowacji. Jakie dokumenty tam są, gdzie zacząć poszukiwania, jak dziennikarzom dostać się do archiwów i co może być interesujące dla ukraińskich dziennikarzy.
Doświadczenie pracy w archiwach służb specjalnych Republiki Czeskiej. Jakie dokumenty tam są, gdzie zacząć poszukiwania, jak dziennikarzom dostać się do archiwów i co może być interesujące dla ukraińskich dziennikarzy.
Jakie są wymagania formatu telewizyjnego do historii. Jak dekonstruować stare mity nie tworząc nowych. Co jest potrzebne, aby uruchomić pełnoprawny program telewizyjny, gdzie można pobrać materiały do regularnego uzupełnienia treści, jak uregulować pracę zespołową.
Organizacje pozarządowe i nieprofesjonalne media tworzą projekty w oparciu o dokumenty archiwalne.
Co można znaleźć w archiwach komunistycznych służb specjalnych. Seks-szpiegostwo, terror psychologiczny, polowanie na obcokrajowców oraz inne historie, które wydają się wymysłem, ale tak naprawdę wydarzyły się.
Warsztat na temat opracowania spraw archiwalnych (praca w grupach).
Narzędzia do pracy z dużymi zbiorami danych. Jakie narzędzia mogą przydać się, jeżeli w materiale jest dużo statystyki lub jeżeli trzeba będzie odzwierciedlić zdarzenia na mapie.
Jak pisać proste teksty na złożone tematy. Jakie szczegóły w tekście publicystycznym można i należy zaniedbać, jak zbudować ciekawą historię na podstawie materiałów archiwalnych, zalecenia, jak pracować z tekstem.
Jak zbudować wideo-historię, która dotknie widzów. Typowe błędy dziennikarzy w przygotowaniu wideo-produktów.
Tworzenie historii medialnej na podstawie dokumentów archiwalnych (praca w grupach).
W jaki sposób materiały archiwalne mogą pomóc dziennikarzom przedstawiać polsko-ukraińskie dyskusji na historyczne tematy.
Co robić przed udaniem się do archiwum. Gdzie rozpocząć wyszukiwania, w jakich zasobach szukać informacji i dlaczego nie zawsze w celu pracy z dokumentami archiwalnymi trzeba trafić do archiwum.
Ważną częścią projektu została nieformalna komunikacja i współpraca między jego uczestnikami - dziennikarzami z Ukrainy i krajów Europy Środkowej - ekspertami oraz organizatorami. To, że początkujące, którzy po raz pierwszy poruszały tematy historyczne, uczyli się razem z doświadczonymi dziennikarzami wyspecjalizowanymi właśnie w tej sprawie zostało to zaletą projektu, dzięki czemu pierwsi wzmocnili doświadczenie, a drudzy - uzyskali świeże spojrzenie na znane tematy oraz fakty. Tak samo zaletą została współpraca Ukraińców z obcokrajowcami. Uczestniczyło w projekcie trzech polskich, dwóch czeskich i dwóch słowackich dziennikarzy. Z osiemnastu ukraińskich uczestników czternastu reprezentowali media Kijowa, dwa ze Lwowa, jeden z Odessy i jedna z Dniepru.
Podręcznik wydany przez organizatorów projektu mający na celu pomóc dziennikarzom skutecznie korzystać z represyjnych archiwów radzieckich, jednak będzie przydatny też dla badaczy, studentów i po prostu zainteresowanych obywateli. W podręczniku stopniowo zostały opisane etapy wnioskowania do archiwum i uzyskanie dokumentów, jest typologia materiałów archiwalnych (sprawy dochodzeniowo archiwalne, agenturalne, operatywne oraz pozostałe zbiory dokumentów) zalecenia dla dziennikarzy jak pisać o historii, a także materiał o historycznej dezinformacji, fałszywych wiadomościach oraz propagandzie w dziennikarstwie. W epilogu członek zarządu Publicznego nadawania Jurij Makarow rozmyśla o tym, jakie są standardy dziennikarstwa w dobie post-prawdy.
Podręcznik wydany przez organizatorów projektu mający na celu pomóc dziennikarzom skutecznie korzystać z represyjnych archiwów radzieckich, jednak będzie przydatny też dla badaczy, studentów i po prostu zainteresowanych obywateli. W podręczniku stopniowo zostały opisane etapy wnioskowania do archiwum i uzyskanie dokumentów, jest typologia materiałów archiwalnych (sprawy dochodzeniowo archiwalne, agenturalne, operatywne oraz pozostałe zbiory dokumentów) zalecenia dla dziennikarzy jak pisać o historii, a także materiał o historycznej dezinformacji, fałszywych wiadomościach oraz propagandzie w dziennikarstwie. W epilogu członek zarządu Publicznego nadawania Jurij Makarow rozmyśla o tym, jakie są standardy dziennikarstwa w dobie post-prawdy.
"KGB archives for media
Handbook"
Handbook"
Розсекречені архіви радянських спецслужб допоможуть журналістам знаходити нові теми для своїх матеріалів, а також перевіряти інформацію, яка апелює до історії ХХ століття. Уміння читати архіви КҐБ стане в нагоді медійникам, які хочуть навчитись протидіяти пропаганді й дезінформації в інфопросторі. Автори посібника розповідають, як працювати з документами комуністичних спецслужб та перетворювати їх на історію.
| download pdf |
Wezwania z którymi spotkali się organizatorzy
Motywować dziennikarzy. Pasywna reakcja większości dziennikarzy na otwarcie archiwów radzieckich służb specjalnych wynika nie tylko z niewiedzy lub niezrozumienia potencjału tego źródła materiałów. Tematy historyczne są tradycyjnie marginalne dla większości ukraińskich mediów.
Wyjątkiem są najbardziej skandaliczne i ostre tematy, którymi manipulują politycy - Rzeź wołyńska, Wielki głód na Ukrainie, osobowości przywódców Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów itp. Materiały na te tematy powstają w chwilach zaostrzenia dyskusji publicznych lub przed dniami pamięci, a nawet wtedy rzadko odnoszą się do podstawowych źródeł i dokumentów.
Wyjątkiem są najbardziej skandaliczne i ostre tematy, którymi manipulują politycy - Rzeź wołyńska, Wielki głód na Ukrainie, osobowości przywódców Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów itp. Materiały na te tematy powstają w chwilach zaostrzenia dyskusji publicznych lub przed dniami pamięci, a nawet wtedy rzadko odnoszą się do podstawowych źródeł i dokumentów.
Istnieją przykłady udanych projektów specjalnych, w tym z użyciem materiałów archiwalnych (na przykład wspólny projekt dla ukraińskich powstańców z Centrum badania ruchu Wyzwoleniowego oraz TSN „1 + 1").
Paradoksem jest to, że na Ukrainie, która jeszcze w 2012 roku – przed zaostrzeniem sprzeczności społecznych/ politycznych, początku wojny i rosyjskiej agresji - historyk Marian Mudryj nazwał „historią, która została ofiarą zatrucia", media piszą o tematach historycznych w płytkiej interpretacji i pobieżnie, powołując się na bardziej współczesnych polityków oraz osoby publiczne chętniej, niż badaczy i dokumenty.
Paradoksem jest to, że na Ukrainie, która jeszcze w 2012 roku – przed zaostrzeniem sprzeczności społecznych/ politycznych, początku wojny i rosyjskiej agresji - historyk Marian Mudryj nazwał „historią, która została ofiarą zatrucia", media piszą o tematach historycznych w płytkiej interpretacji i pobieżnie, powołując się na bardziej współczesnych polityków oraz osoby publiczne chętniej, niż badaczy i dokumenty.
Na Ukrainie brakuje specjalistycznych publikacji, które by popularnie opowiadały o historii. Można wymienić „Historyczną prawdę", gazetę „Historia Plus", publikację internetową WAS i kilka bardziej mniejszych projektów. Jak często podkreśla redaktor naczelny „Historycznej prawdy" i prezenter programu o tej samej nazwie w telewizji ZIK Wachtang Kipiani na Ukrainie prawie nie ma czasopism historycznych (z wyjątkiem niezbyt popularnego czasopisma „Historia" i nowo powstałej we Lwowie gazety „Historia lokalna"). Wtedy, gdy na przykład w Stanach Zjednoczonych takich czasopism są dziesiątki. Zatem i miejsc w celu publikacji badań archiwalnych na Ukrainie prawie na ma, co istotnie utrudnia rozwój tego gatunku.
Brak zainteresowania poważnymi tematami historycznymi jest także częścią szerszego problemu ukraińskich mediów: całkowitego oszczędzania zasobów, zarówno ludzkich, jak i finansowych. Przygotowanie materiału na podstawie dokumentów archiwalnych trwa co najmniej kilka dni, które dziennikarz musi spędzić poza redakcją. Podczas, gdy w wielu publikacjach dziennikarze są zobowiązani do codziennego przygotowywania materiałów operatywnych.
Brak zainteresowania poważnymi tematami historycznymi jest także częścią szerszego problemu ukraińskich mediów: całkowitego oszczędzania zasobów, zarówno ludzkich, jak i finansowych. Przygotowanie materiału na podstawie dokumentów archiwalnych trwa co najmniej kilka dni, które dziennikarz musi spędzić poza redakcją. Podczas, gdy w wielu publikacjach dziennikarze są zobowiązani do codziennego przygotowywania materiałów operatywnych.
HISTORYCZNE TEMATY W MEDIACH
Brak zainteresowania poważnymi tematami historycznymi jest także częścią szerszego problemu ukraińskich mediów: całkowitego oszczędzania zasobów, zarówno ludzkich, jak i finansowych.
W pragmatycznym układzie współrzędnych, gdy wartość materiału jest określana przez ilościowe wskaźniki rankingu i objęcia widowni, zlecać dziennikarzom, aby pracowali nad głębokimi materiałami historycznymi nieracjonalnie. Znany przykład, gdy dziennikarka z czasopisma regionalnego wzięła urlop, aby udać się do archiwum oraz przygotować materiały na temat represjonowanych Ukraińców. Teksty wreszcie ukazały się w innych wydaniach – jej biuro nie było nimi zainteresowane. Tym bardziej, co już powiedzieć o delegacji dziennikarza do innego kraju w celu pracy w archiwach!
Jednocześnie po komunikowaniu się z potencjalnymi uczestnikami projektu stało się jasne, że dziennikarzy demotywuje również nieprawidłowe przedstawienie o biurokratyzowanym dostępie do archiwów, strach przed koniecznością radzeniem sobie z nowym tematem itp. Więc jednym z zadań projektu było stworzenie prostego przewodnika, z którego może korzystać dziennikarz bez specjalnego przygotowania oraz wyjaśnienie, że praca z archiwami nie jest tak trudna, jak się wydaje, i do tego nie trzeba być historykiem.
Jednocześnie po komunikowaniu się z potencjalnymi uczestnikami projektu stało się jasne, że dziennikarzy demotywuje również nieprawidłowe przedstawienie o biurokratyzowanym dostępie do archiwów, strach przed koniecznością radzeniem sobie z nowym tematem itp. Więc jednym z zadań projektu było stworzenie prostego przewodnika, z którego może korzystać dziennikarz bez specjalnego przygotowania oraz wyjaśnienie, że praca z archiwami nie jest tak trudna, jak się wydaje, i do tego nie trzeba być historykiem.
Są to rekomendacje dotyczące procedury dostępu do archiwów, informacje na temat typologii dokumentów, zalecenia dotyczące sposobu odczytywania dokumentów w archiwach i weryfikowania informacji w nich zawartych, a także wykorzystania tych dokumentów do fact-checkingu. Ważne było również opowiedzieć o sposobie przekształcania informacji otrzymanych w archiwach w materiał dostępny dla odbiorców - tekst, wideo, multimedia.
Wszyscy uczestnicy projektu, którzy wypełnili ankietę wymieniają wiedzę uzyskaną podczas warsztatu wystarczającą dla dokładnej pracy z materiałami archiwalnymi w celu przygotowania publikacji dziennikarskich.
Zmniejszyć przeszkody biurokratyczne. Organizatorzy wzięli na siebie sporządzenie przepustek do archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy w celu maksymalnego uproszczenia dostępu dziennikarzy do dokumentów. Jednocześnie w archiwach polskich dziennikarze musieli płacić za kopiowanie dokumentów w formacie cyfrowym (digitalizowanych); także zgodnie z tutejszymi przepisami archiwum ma prawo odmówić udzielenia dokumentów. Uczestnicy projektu określają w ankietach, że procedura była „maksymalnie prosta i wygodna", chociaż jedna z nich sugeruje, że bez pomocy organizatorów trudniej byłoby dostać się do materiałów archiwalnych.
Wszyscy uczestnicy projektu, którzy wypełnili ankietę wymieniają wiedzę uzyskaną podczas warsztatu wystarczającą dla dokładnej pracy z materiałami archiwalnymi w celu przygotowania publikacji dziennikarskich.
Zmniejszyć przeszkody biurokratyczne. Organizatorzy wzięli na siebie sporządzenie przepustek do archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy w celu maksymalnego uproszczenia dostępu dziennikarzy do dokumentów. Jednocześnie w archiwach polskich dziennikarze musieli płacić za kopiowanie dokumentów w formacie cyfrowym (digitalizowanych); także zgodnie z tutejszymi przepisami archiwum ma prawo odmówić udzielenia dokumentów. Uczestnicy projektu określają w ankietach, że procedura była „maksymalnie prosta i wygodna", chociaż jedna z nich sugeruje, że bez pomocy organizatorów trudniej byłoby dostać się do materiałów archiwalnych.
Pomóc dziennikarzom znaleźć tematy. Uczestnicy projektu przygotowali własne pomysły do materiałów, ale organizatorzy i wykładowcy/ trenerzy zaoferowali im całą serię historii, które są aktualne dla współczesności oraz nie zostały jeszcze opisane lub były mało opisane w mediach. Część dziennikarzy potrzebowali pomocy w poszukiwaniu ekspertów i bohaterów materiałów, a także w wyjaśnieniu kontekstu konkretnych spraw i dokumentów, z którymi pracowali.
Zdyscyplinować uczestników projektu. Część dziennikarzy pracowali nad materiałami w ramach projektu poza pracą podstawowa. Tylko kilku z nich przygotowało i opublikowało swoje materiały w ramach ustalonych przez organizatorów. Ogółem zostało opublikowano 45 materiałów. Część tekstów i programów telewizyjnych wciąż są w trakcie przygotowywania lub oczekiwania na publikację.
Zdyscyplinować uczestników projektu. Część dziennikarzy pracowali nad materiałami w ramach projektu poza pracą podstawowa. Tylko kilku z nich przygotowało i opublikowało swoje materiały w ramach ustalonych przez organizatorów. Ogółem zostało opublikowano 45 materiałów. Część tekstów i programów telewizyjnych wciąż są w trakcie przygotowywania lub oczekiwania na publikację.
Trudności z którymi spotkali się uczestnicy projektu
Brak wiedzy i orientacji w tematyce historycznym.
Niektórzy dziennikarze po raz pierwszy zajmują się tematami historycznymi. „Nawet nie wyobrażałam sobie tego, czego szukałem. Wybrałam temat na podstawie kartoteki „Działalność antyradziecka", a następnie wszystko poszło tak, jak trzeba", pisze jedna z dziennikarek. Są uczestnicy projektu, którzy wybrali tematy z których nie udało się uzyskać przydatnych materiałów w archiwach Ukrainy ani innych krajów, chociaż w wyniku materiały te były jednak przygotowane (w szczególności na temat przesiedlenia Ukraińców Czechosłowacji).
Warunki pracy za granicą.
Dziennikarze, którzy rozpoczęli pracę nad archiwami w Polsce, Czechach i Słowacji mieli problemy ze zrozumieniem lokalnych języków, w szczególności w materiałach, które musieli zostać opracowane w stosunkowo krótkim czasie. „Niestety od początku nie wiedziałem o katalogu online, który istotnie uprościłby wyszukiwanie potrzebnych tematów" - mówi uczestnik projektu, który pracował w polskim archiwum. Oczywiście kilka dni podróży nie jest wystarczające w celu głębokiego badania materiałów archiwalnych w innym kraju zwłaszcza jeżeli są to materiału w języku nieznanym, a pośpiech mógł negatywnie wpłynąć na jakość publikacji.
Problemy z uzyskaniem dokumentów.
Tak więc jedna z uczestników projektu narzeka, że w archiwum SBU odmówili w skanowaniu spraw archiwalnych, które były dla niej potrzebne. „Należy wziąć pod uwagę, że czasami w celu uzyskania dokumentów potrzebny jest czas, szczególnie jeżeli były one w regionalnych archiwach", pisze inna dziennikarka. Wśród rekomendacji dziennikarzy - wyraźniej podkreślać ile czasu poświęca się na poszczególne etapy procedury uzyskiwania materiałów archiwalnych. Kilku uczestników narzeka na brak czasu jako powód do tego, że koncepcja materiału jest realizowana nie tak jak została założona.
Jakość oraz ilość materiału.
Zazwyczaj dziennikarzom ukraińskich media nawet w pracy nad poważnymi tematami nie przydarza się opracowywać tak wiele różnych, czasami sprzecznych i wątpliwym pod względem treści źródeł oraz materiałów. Ponadto istotna część dziennikarzy nie miała żadnego doświadczenia pracy z dokumentami archiwalnymi. Jednym z uczestników projektu narzeka, że wiele spraw zostało sfabrykowano i trudno jest odróżnić prawdziwe fakty od wymyślonych. „Najtrudniej jest, gdy czytasz sprawę zrozumieć pismo ręczne. Dużo czasu poświęcono w tym celu. Istnieją dokumenty na badanie, których traci się czas, a rzeczywiście są oni formalne i nie stanowią żadnej wartości. Czasami wręcz przeciwnie, możesz pominąć dokument i odkryć to przy ponownym badaniu. Jest wiele zamieszania, dokumenty mogą kłamać"- opowiada jedna z dziennikarek. I dodaje, że aby zrozumieć historię ludzką lub epizod historyczny konieczne jest, oprócz sprawy archiwalnej czytać również inne źródła i komunikować się z historykami, czyli praktykować podejście kompleksowe.
Publikację uczestników projektu
1
Edward Andriuszczenko
freelancer
Historyk i niezależny dziennikarz Edward Andriuszczenko przygotował największą liczbę materiałów. Dwa z nich, poświęcone sowieckiej okupacji Czechosłowacji w 1968 r., zostały opublikowane na stronie "Radia Swoboda" "Czas teraźniejszy", skierowane do szerokiej post-sowieckiej publiczności. Wydania ukraińskie, które opublikowały materiały autorstwa Edwarda, są różnorodne – „Teksty", „Tydzień", WAS, „Ostrów" /Wyspa/, The Babel i Insider.
Z tej listy jedynie WAS jest publikacją poświęconą tematyce historycznej. Dla pozostałych publikacje te stały się rozszerzeniem ich typowych tematów. Dla swoich materiałów Edward wybrał mało znane lub wcale nie znane publiczności ukraińskiej historie, w tym pierwsze polityczne samospalenie
Z tej listy jedynie WAS jest publikacją poświęconą tematyce historycznej. Dla pozostałych publikacje te stały się rozszerzeniem ich typowych tematów. Dla swoich materiałów Edward wybrał mało znane lub wcale nie znane publiczności ukraińskiej historie, w tym pierwsze polityczne samospalenie
w Polsce, współpracę żony pisarza Wołodymyra Sosiury z KGB, konfrontacje KGB a ukraińskiej diaspory w Kanadzie i tak dalej. Jednocześnie uwzględnił on tematykę wydawnictw, którym proponował materiały - w tym dwie publikacje w wydawnictwie „Ostrów", dedykowanemu życiu Kraju Donieckiego, mówią o mało znanych stronach historii Donbasu Sowieckiego.
Publikacja w wydawnictwie internetowym Insider o węgierskich agentach na Zakarpaciu została zaktualizowana o obecny konflikt dyplomatyczny między Ukrainą a Węgrami. Materiał Edwarda jest żywym świadectwem tego, że historie znalezione w archiwach mogą być entuzjastyczne, detektywistyczne, pełne akcji i aktualne w chwili obecnej.
Publikacja w wydawnictwie internetowym Insider o węgierskich agentach na Zakarpaciu została zaktualizowana o obecny konflikt dyplomatyczny między Ukrainą a Węgrami. Materiał Edwarda jest żywym świadectwem tego, że historie znalezione w archiwach mogą być entuzjastyczne, detektywistyczne, pełne akcji i aktualne w chwili obecnej.
2
Daryna Rohaczuk
Historyczna prawda
«Історична правда»
«Історична правда»
Tekst Daryny Rohachuk można nazwać silnym debiutem młodego dziennikarstwa w tematyce historycznej. Oprócz dokumentów archiwalnych wykorzystała ona także komentarze od naocznych świadków z wioski, w której miały miejsce opisane wydarzenia.
W tym samym czasie historia rodziny Daryny stała się tematem dla materiału Sofii Seredy w Radiu Swoboda, a Daryna - bohaterką wspomnianego materiału, przykładem tego, jak współczesna młodzież interesuje się historią swoich przodków i znajduje ją w archiwach.
3
Sofiia Sereda
Radio Swoboda
Радіо Свобода
Радіо Свобода
Sofii Seredzie była udało się odkryć nową (lub przynajmniej nie znaną) stronę historii nie tylko Ukrainy, ale także samego Radia Swoboda. Materiał jest szczególnie ważny ze względu na aktualne w chwili obecnej tematy cenzury i wolności słowa, które są wynoszone do przestrzeni publicznej, głównie przez politycznych następców Partii Komunistycznej. Jeśli chodzi o formę, wszystkie materiały podawane przez Sofię do Radia Swoboda mają lakoniczny i czytelny format, który jest wygodny dla percepcji widowni, niezbyt głęboko zanurzonej w temacie, ale doskonale zilustrowany.
4
Oleg Krysztopa
5 Kanał
5-й канал
5-й канал
Historia wspólnej walki ukraińskich i polskich powstańców przeciwko nazistom jest niezwykle ważna jako przeciwwaga do współczesnej polskiej i rosyjskiej propagandy, przedstawiających Ukraińską Armię Powstańczą jako morderców i wrogów Polaków. W ukraińskim mediach w ostatnich latach wielokrotnie przypominano o tym epizodzie, który potwierdza przynajmniej częściowo wspólne interesy UPA i AK, ale przypomnień nie było wystarczająco, aby całkowicie zneutralizować propagandę.
Pojawienie się dokładnego badania, nakręconego w popularnym formacie przez profesjonalnego dokumentalistę telewizyjnego jest niewątpliwą zaletą (niestety, 5 Kanał w niewielkim stopniu promuje swoje treści w Internecie, dlatego edycja „Maszyny czasu" - to tylko trochę ponad 200 przeglądów). Udział w projekcie pozwolił Olegowi Krysztopie uzupełnić swój program o dokumenty z polskich archiwów.
5
Switłana Szewcowa
Ukrinform
Укрінформ
Укрінформ
Swietłana Szewcowa próbowała połączyć rozpoznanie o ukraińskim poecie Mikołaju Bażanu oraz ogólne wprowadzenie o archiwach sowieckich organów represyjnych i dostępie do nich, co doprowadziło do dezorientowania tekstu. Materiał zaczyna się "z daleka" od narracji o represyjnych organach i dekomunizacji, o praktyce donosów,
i dopiero wtedy autor przytacza sprawę Bażana jako "niezwykle odkrywczą". Pomimo interesującej i wartościowej historii opisanej w materiale Swietłany, taka konstrukcja tekstu i przesycenie części wprowadzającej informacją pomocową czyni go mniej odpowiednim do postrzegania.
6
Wiaczesław Szramowicz
BBC Ukraina
ВВС Україна
ВВС Україна
Materiały Wiaczesława Szramowicza są lekkie, zwięzłe, tematycznie ukierunkowane, podtrzymywane w formacie BBC, a zatem łatwo odbierane jako historię integralne. Szczególną zaletą drugiego materiału jest podobieństwo do historii jednej z najpopularniejszych drużyn piłkarskich na Ukrainie, co gwarantuje uwagę tekstową tych czytelników, którzy w innych okolicznościach mniej interesują się historią.
7
Oksana Rasułowa
Studway
«Студвей»
«Студвей»
Internetowe wydanie Studwave poświęcone jest życiu studentów i adresowane do młodych odbiorców, którzy zazwyczaj nie interesują się tematami historycznymi, więc autor wynalazczo powiązał swoje rozpoznanie z tematami studenckimi. Jest to materiał panoramiczny, który opisuje różne przykłady ingerencji sowieckich tajnych służb w edukację i życie studentów. W pewnym stopniu kontrastuje z typową treścią publikacji, ale może też być zaletą - taka niezwykła publikacja może przyciągnąć uwagę.
Można było jednak uniknąć łączenia w rozbudowany materiał historii niejednorodnych, przekształcając go w cykl. Można również założyć, że studenci najnowocześniejszych uniwersytetów byliby zainteresowani zdobyciem wiedzy na temat agentów KGB wśród wykładowców, pracujących w czasach sowieckich, zważywszy zwłaszcza, że niektórzy z nich nadal pracują w tym uczelniach.
8
Anton Semyżenko
freelancer
Materiał Antona Semyżenki został pięknie ułożony za pomocą projektanta multimedialnych historii Tilda, ale nie został jeszcze opublikowany w mediach. Materiał jest dobrze zilustrowany, ale był zebrany głównie z innych źródeł - według Antona, bowiem nie zostały spełnione oczekiwania na dokumenty z archiwów słowackich.
9
Darka Hirna
Telewizja publiczna
Громадське телебачення
Громадське телебачення
Jeden z najbardziej aktualnych materiałów stworzonych w ramach projektu: historia dysydenta za czasów sowieckich, którego „bronił" Wiktor Medwedczuk, pojawiła na czas na fali dyskusji na temat tego, czy obecny prorosyjski polityk zrobił wszystko, co mógł dla swoich podsądnych klientów. Daria Hirna od dawna zajmuje się tematem sowieckich dysydentów, więc czuje się w nim kompetentna.
Jednak z archiwów nie mogła skorzystać, skoro okazał się brak materiałów Mykoły Kuncewycza w archiwum SBU, jedynie otrzymała ona potwierdzenie, iż dokumenty te zostały zniszczone przez sowiecką służby specjalne w 1990 roku. W rzeczywistości kwestia ta, kto mówi prawdę – Kuncewycz czy Medwedczuk - pozostaje otwarta.
10
Serhij Stukanow
Radio publiczne
Громадське радіо
Громадське радіо
Udział w projekcie dopomógł Serhijowi Stukanowowi przygotować się do rozmowy z Iwanem Dziubą na temat prześladowań ukraińskich dysydentów i ich konfrontacji z reżimem sowieckim.
11
Petro Bondar
Teksty
«Тексти»
«Тексти»
Godnym i dobrym wzorcem do naśladowania jest wykorzystanie nowoczesnych narzędzi do wizualizacji danych w celu zilustrowania i przybliżenia do publiczności archiwów sowieckich służb tajnych. Publikacja otrzymała ponad 13 000 odsłon, co jest bardzo dobrym wynikiem dla materiału na ten temat.
12
Mychajło Kolesnikow
ICTV
Praska Wiosna 1968. Czym przypomina ona obecną okupację Rosji?
Podobieństwo między Pragą na wiosnę 1968 r. a bieżącymi wydarzeniami w tym materiale wideo wydaje się nieco naciągane, ale oczywiście był to jedyny sposób na zaktualizowanie tej kwestii dla redakcji ICTV, która tradycyjnie kieruje dużo krytyki w stronę Rosji.
Podobieństwo między Pragą na wiosnę 1968 r. a bieżącymi wydarzeniami w tym materiale wideo wydaje się nieco naciągane, ale oczywiście był to jedyny sposób na zaktualizowanie tej kwestii dla redakcji ICTV, która tradycyjnie kieruje dużo krytyki w stronę Rosji.
13
Julia Wałach
Espreso TV
«Еспресо»
«Еспресо»
Ta fabuła jest bardzo dobrym przykładem wizualizacji materiałów archiwalnych, nie przekształcając się w serię screenów i mówiących głów. Pomogły w tym zdjęcia z archiwum wideo i komentarzach ekspertów na żywo.
14
Olena Kalinowśka
Dnipro TV
Дніпро TV
Дніпро TV
Historia Andrija Fabra w cyklu" Geniusze miasta" w telewizji Dnipro
Historyczny film dokumentalny "Rewolucyjne Dnipro. 1917"
Dziennikarz z Dnipra Olena Kalinowska wykorzystała dokumenty archiwalne do uzupełnienia swojego historycznego programu telewizyjnego. Film dokumentalny o Jekaterinosławiu w 1917 r. zdobył jedynie 3400 odsłon na Facebooku. Jest to dowód na to, że materiały od regionalnych dziennikarzy, którzy korzystają z materiałów z otwartych archiwów, mogą mieć duży rezonans i zasięg.
Ponadto docelowi odbiorcy mediów regionalnych często nie są objęci centralnymi, zwłaszcza publikacjami internetowymi, w których większość materiałów została opublikowana przez uczestników projektu. Dlatego współpraca z lokalną telewizją jest skutecznym sposobem na poszerzenie kręgu ludzi, którzy wiedzą o otwartych archiwach organów represywnych ZSRS.
15
Paweł Bobołowicz
wnet.fm
(Polska)
(Polska)
16
Ľubomír Smatana
iROZHLAS.cz
(Republika Czeska)
(Republika Czeska)
17
Ľuba Koľová
RTVS channel
(Słowacja)
(Słowacja)
18
Dariusz Materniak
Portal Polsko-Ukrainski
(Polska)
(Polska)
Dziennikarze z Czech i Słowacji skupili się na aktualnym w swoich krajach temacie radzieckiej okupacji Czechosłowacji w 1968 r. (w swoim rodzaju "informacyjnym pretekstem" na to stała się pięćdziesiąta rocznica tych wydarzeń). Zaś polski dziennikarz Dariusz Materniak opowiedział o organizacji
"Antybolszewicki Blok Narodów", co jest również aktualne z uwagi na ostre chwile stosunków polsko-ukraińskich. Jednocześnie rzuca się w oczy wąski zakres tematyki, po którą sięgają obcokrajowi uczestnicy projektu (patrz zalecenia wobec tego poniżej).
Co zalecają uczestnicy projektu
Ogólnie rzecz biorąc dziennikarze uczestniczący w projekcie mówią, że docenili potencjał archiwów jako źródła tematów, bohaterów i faktów do materiałów. Wśród zaleceń, które udzielają w ankietach, są m.in.:
1
Zapoznać się ze strukturą archiwów, aby wiedzieć, gdzie poszukać właściwych informacji;
2
Wyraźnie wyartykułować temat i udać się do archiwum z dokładnym wnioskiem, który pomoże archiwistom znaleźć odpowiednie dokumenty;
3
Starannie przygotowywać się do pracy z dokumentami archiwalnymi, zanim znajdziesz się w archiwum;
4
Konsultować się z ekspertami - historykami i archiwistami oraz, jeśli jest taka możliwość, ze świadkami wydarzeń, o których piszesz;
5
Notować interesujące tematy i źródła, pojawiające się podczas wyszukiwania niezbędnych dokumentów, aby móc do nich wrócić później;
6
Zdobywać czas, aby się nie spieszyć, badając dokumenty archiwalne i nie wyciągać przedwczesnych wniosków;
7
Uważać na szczegóły w dokumentach, ponieważ czasami ukrywają najciekawsze;
8
"Nie oczekuj, że dokumenty będą jasne. Mogą one być sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem, dlatego konieczne jest dokładne zbadanie metod pracy KGB, jak też wiedza, czego szukać i jak angażować ekspertów";
9
Brać pod uwagę czas potrzebny na oczekiwanie dokumentów i ich opracowanie.
Jak poprawić efektywność takich projektów w przyszłości
Wyjaśnij i, jeśli jest to możliwe, uprość procedurę dostępu do archiwów. Chociaż procedura ta jest uważana za względnie demokratyczną, doświadczenie projektu Deconstruction: The Role od Media in Post-Totalitarian Societies wykazała problemy, wynikające z trybu dostępu do źródeł nawet u przeszkolonych dziennikarzy. Chociaż załatwianie przepustek w tym przypadku było powierzone organizatorom (inni dziennikarze będą musieli to zrobić osobiście). Wyraźne instrukcje dotyczące dostępu do archiwów, podobne do materiału opisanego w materiale Edwarda Andriuszczenki na The Babel, powinny być dostępne dla wszystkich zainteresowanych dziennikarzy i rozpowszechnione pomiędzy redakcjami.
Biorąc pod uwagę jak pozytywnie dziennikarzy, pracujący w archiwach zagranicznych, oceniają wygodne dla użytkownika online-katalogi, Archiwum SBU powinno przyspieszyć utworzenie ogólnodostępnego katalogu materiałów archiwalnych, który uprości proces pozyskiwania materiałów z archiwów sowieckich służb specjalnych.
Stworzyć bazę danych kontaktów ekspertów-historyków. Uczestnicy projektu podkreślają, że pomoc ekspertów - archiwistów i historyków - była niezwykle ważna dla ich pracy nad materiałami. Dla szerokiego zakresu dziennikarzy byłby przydatny serwis, stworzony wg wzorcu „Wyszukaj eksperta" Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego. Udział ekspertów w bazie powinien być dobrowolny. Mogą oni zamieszczać swoje kontakty dla bezpośredniego dostępu lub pozostawiać możliwość wysłania prośby o komentarz w trybie online. System tagów-tematów pomoże dziennikarzom w skonfigurowaniu ich wniosków wystarczająco ściśle, aby znaleźć historyka właściwego w danym temacie.
Rozwinąć zakres odbiorców. Wśród ukraińskich uczestników pierwszego projektu przeważali dziennikarze etatowi i profesjonalni niezależni dziennikarze z Kijowa. Jednak, oprócz tego, istnieją co najmniej trzy potencjalne grupy odbiorców, praca z którymi może być skuteczna:
Działając na rzecz dziennikarzy z terenu należy jednak zwrócić większą uwagę na szkolenie dziennikarzy, ponieważ oprócz wiedzy i umiejętności potrzebnych do pracy w archiwum, często muszą oni poprawić swoje umiejętności zawodowe i poznać nowe formaty przekazywania historii.
Biorąc pod uwagę jak pozytywnie dziennikarzy, pracujący w archiwach zagranicznych, oceniają wygodne dla użytkownika online-katalogi, Archiwum SBU powinno przyspieszyć utworzenie ogólnodostępnego katalogu materiałów archiwalnych, który uprości proces pozyskiwania materiałów z archiwów sowieckich służb specjalnych.
Stworzyć bazę danych kontaktów ekspertów-historyków. Uczestnicy projektu podkreślają, że pomoc ekspertów - archiwistów i historyków - była niezwykle ważna dla ich pracy nad materiałami. Dla szerokiego zakresu dziennikarzy byłby przydatny serwis, stworzony wg wzorcu „Wyszukaj eksperta" Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego. Udział ekspertów w bazie powinien być dobrowolny. Mogą oni zamieszczać swoje kontakty dla bezpośredniego dostępu lub pozostawiać możliwość wysłania prośby o komentarz w trybie online. System tagów-tematów pomoże dziennikarzom w skonfigurowaniu ich wniosków wystarczająco ściśle, aby znaleźć historyka właściwego w danym temacie.
Rozwinąć zakres odbiorców. Wśród ukraińskich uczestników pierwszego projektu przeważali dziennikarze etatowi i profesjonalni niezależni dziennikarze z Kijowa. Jednak, oprócz tego, istnieją co najmniej trzy potencjalne grupy odbiorców, praca z którymi może być skuteczna:
- dziennikarze i blogerzy - ludzie, którzy nie mają formalnego stosunku do zawodu dziennikarskiego, ale piszą teksty, skierowane i mające dostęp do publiczności większej niż media tradycyjne;
- studenci (historycy, politolodzy, socjolodzy, etc.), którzy poszukują tematu badań lub już badają okres sowieckiej Ukrainy. Zachęcanie przyszłych naukowców do pisania popularnych materiałów dla mediów przyniesie korzyści zarówno mediom, jak i nauce.
- dziennikarze regionalnych środków masowego przekazu. W projekcie Deconstruction: The Role od Media in Post-Totalitarian Societies oni brali udział, ale można zorganizować specjalny program szkoleniowy dla dziennikarzy z terenu.
Działając na rzecz dziennikarzy z terenu należy jednak zwrócić większą uwagę na szkolenie dziennikarzy, ponieważ oprócz wiedzy i umiejętności potrzebnych do pracy w archiwum, często muszą oni poprawić swoje umiejętności zawodowe i poznać nowe formaty przekazywania historii.
Stworzyć dodatkowe możliwości dla pracowników telewizji. Dokumentaliści i dziennikarze telewizyjni, zwłaszcza zagraniczni, borykają się z wiecznym problemem konieczności znalezienia wizualizacji, wystarczająco urzekającej i ekskluzywnej, a jednocześnie przekazującej treść materiału. Filmowania w archiwum i wywiady z ekspertami, które wykorzystała większość dziennikarzy telewizyjnych, nie wystarcza do tego. Częściowo rozwiązać ten problem, szczególnie dla zagranicznych dziennikarzy telewizyjnych, którzy nie mają dostępu do archiwum ukraińskich zdjęć, może współpraca z archiwami kinowymi, które są gotowe udzielić nagrania sowieckich czasów (kroniki filmowe, programy telewizyjne, etc.).
Przygotować tematyczne propozycje dla zagranicznych dziennikarzy. Problem „nie wiem, czego szukać w archiwach" jest ostry też dla ukraińskich dziennikarzy, ale szczególnie dla cudzoziemców, mających do czynienia z materiałami w nieznanym lub mało znanym języku, i nie będących zaznajomionymi z historią okresu sowieckiego Ukrainy, może on być decydujący. Nie widzą oni i nie mogą widzieć wszystkich możliwych punktów dotykowych, łączących historie ich i naszego kraju. Aby uczestnicy zagraniczni nie brali się za tematy, które znajdują się na powierzchni, a poszukiwali mniej znane historie, ukraińscy historycy mogą zaoferować im listę tematów i fabuł, które można zaktualizować dla swoich odbiorców i podpowiedzieć, gdzie znaleźć materiały do opisu i wizualizacji.
Utworzyć przewodnik multimedialny. Możliwości dystrybucji drukowanych przewodników są ograniczone, ponadto niektóre informacje w nich zawarte mogą być nieaktualne. Wyjściem byłoby tworzenie na bazie Centrum Badań Ruchu Wyzwoleńczego lub Archiwum SBU stale aktualizowanego przewodnika multimedialnego, który powinien zawierać:
• wizualizowane instrukcje dostępu do archiwów;
• typologie dokumentów archiwalnych;
• szerszy zakres porad dla dziennikarzy ogarniających tematykę dziennikarską;
• bibliotekę przykładów udanych tematów (w ramach tego projektu i poza nim);
• kontakty eksperckie itp.
Taki publicznie dostępny przewodnik mógłby pomóc gremium chętnych sięgać po archiwa - zarówno dziennikarzom, jak i niespecjalistom.
Przygotować tematyczne propozycje dla zagranicznych dziennikarzy. Problem „nie wiem, czego szukać w archiwach" jest ostry też dla ukraińskich dziennikarzy, ale szczególnie dla cudzoziemców, mających do czynienia z materiałami w nieznanym lub mało znanym języku, i nie będących zaznajomionymi z historią okresu sowieckiego Ukrainy, może on być decydujący. Nie widzą oni i nie mogą widzieć wszystkich możliwych punktów dotykowych, łączących historie ich i naszego kraju. Aby uczestnicy zagraniczni nie brali się za tematy, które znajdują się na powierzchni, a poszukiwali mniej znane historie, ukraińscy historycy mogą zaoferować im listę tematów i fabuł, które można zaktualizować dla swoich odbiorców i podpowiedzieć, gdzie znaleźć materiały do opisu i wizualizacji.
Utworzyć przewodnik multimedialny. Możliwości dystrybucji drukowanych przewodników są ograniczone, ponadto niektóre informacje w nich zawarte mogą być nieaktualne. Wyjściem byłoby tworzenie na bazie Centrum Badań Ruchu Wyzwoleńczego lub Archiwum SBU stale aktualizowanego przewodnika multimedialnego, który powinien zawierać:
• wizualizowane instrukcje dostępu do archiwów;
• typologie dokumentów archiwalnych;
• szerszy zakres porad dla dziennikarzy ogarniających tematykę dziennikarską;
• bibliotekę przykładów udanych tematów (w ramach tego projektu i poza nim);
• kontakty eksperckie itp.
Taki publicznie dostępny przewodnik mógłby pomóc gremium chętnych sięgać po archiwa - zarówno dziennikarzom, jak i niespecjalistom.
Autor Case-Study
Otar Dowżenko
media-ekspert, wykładowca Szkoły dziennikarstwa Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego
Our partners
The project "Deconstruction: The Role of Media in Post-Totalitarian Societies" is implemented with the support of:
